14-ZAMİRLER

ZAMİRLER

A-  ŞAHIS ZAMİRLERİ:

Söz söyleyen, dinleyen, kendisinden söz edilen şahıs adlarının yerini tutan zamirlerdir.

İki Çeşittir:

1-  Geçişli Zamirler:

a-  Geçişli fiillerin geçmiş zaman kipinin başına gelirler ve geçişli fiil içeren cümlelerde özne (fail) olurlar. Misal:

ŞAHISLAR	GEÇİŞLİ ZAMİRLER
1.Tekil	Mı             ard
2.Tekil	Tuı            ard
3.Tekil (eril)	Yı             ard
3.Tekil (dişil)	Yê            ard
1.Çoğul	Ma            ard
2.Çoğul	Şuma       ard
3.Çoğul	Yın            ard

b-  İsim tamlamasında tamlanan olarak gelir. Misal:

1.Tekil	Kitaby     Mı
2.Tekil	Deftery   Tuı
3.Tekil (eril)	Qelemê   Yı
3.Tekil (dişil)	Fistuny   Yê
1.Çoğul	Dewê      Ma
2.Çoğul	Sarê       Şuma
3.Çoğul	Dêrdy     Yın

c-   Bütün cümlelerde nesne (mef’ul) olarak gelebilir. Misal:

1.Tekil	E’hmed   mı       kuenw
2.Tekil	Selim     tuı       vinenw
3.Tekil (eril)	Ma         yı         nuısêny
3.Tekil (dişil)	Ez          yê        xemelnen
1.Çoğul	Tı           ma      vinêny
2.Çoğul	Ma       şuma     şırawêny
3.Çoğul	Ez          Yın     ziyaret ken

d-  Bu zamire “den-dan” anlamı katan –ra eki alabilir. Misal: Ez tuıra vun. Tı mıra ‘hes kena.

e-  Ayrıca  “içinde, de, da” anlamı veren –ıd, -d eki alabilir, Misal: Mıd yo kitab estw. Qelem ha yınıd.

 2-  Geçişsiz Zamirler:

ŞAHISLAR	GEÇİŞSİZ ZAMİRLER
1.Tekil	Ez      şia
2.Tekil (eril)	Tı       şi
2.Tekil (dişil)	Tı       şıa
3.Tekil (eril)	Wı      şı
3.Tekil (dişil)	Ya      şi
1.Çoğul	Ma     şi
2.Çoğul	Şuma şi
3.Çoğul	Yın     şi

a-  Geçişsiz fiillerin geçmiş zaman kipinin başında zamir ve aynı aynı zamanda geçişli fiil içeren cümlelerde özne (fail) olarak gelirler. Misal: Ez şia dew.

b-  Geçişli fiillerin dili geçmiş zaman kipi dışındaki bütün zaman kiplerinin başında ve geçişsiz fiillerin tüm zaman kiplerinin başında kullanılırlar. Misal:. Ez şıa dıarbek.Tı şin çolig. Ez kitab unen. Ez ha şın mekteb…

c-   İsimlerden önce özne olarak kullanılır. Misal: Ya me’lıma. Wı pilw

d-  Bütün isim cümlelerinde başlangız öğesi(mübteda) gelebilir. Misal: Ya me’lıma. Wı pilw.

B-  İŞARET ZAMİRLERİ

İşaret zamirleri, varlıkların isimlerini söylerken onlara işaret ederek göstermeye yarayan zamirlerdir. Misal: En cumıerd, Ena cini. Eny dewy. Ay bizy.

a-   YAKIN İÇİN İŞARET ZAMİRLERİ:

ŞAHIS	ERİL	DİŞİL	ANLAMI
Tekil	En	Ena	Bu
Çoğul	Eny/Enin	Eny/Enin	Bunlar

                     

b-   UZAK İÇİN İŞARET ZAMİRLERİ:

ŞAHIS	ERİL	DİŞİL	ANLAMI
Tekil	O	Aya	şu
Çoğul	Ay/Ayın	Ay/Ayın	Şunlar

C-  Soru Zamirleri: İsmin yerini tutan soru kelimelerine soru zamiri denir. En çok kullanılan soru zamirleri

şunlardır: Kum, kê, kumy, çı, çıta, çına, çıtê, qê, se, ça, çara, çad, çend, çendin, çendıd, çendra…

“kum” kelimesi her zaman soru zamiridir. Diğer soru kelimelerinin çoğu cümlede kullanılışlarına göre zamir, sıfat veya zarf olabilir.

Tuı çarşuıra çıta guıret? Bay tuı kê yenw? Tı çı ina unıêny mıra.

D-  İyelik (aitlik) Zamirleri: İsimlerin sonuna gelerek, o isimlerin kime ve neye ait olduğunu bildiren iyelik ekleri, aynı zamanda iyelik zamiri olarak da adlandırılır. Deftêry mı, Deftêry tuı, Deftêry yı, Deftêry yê, Deftêry ma, Deftêry şuma, Deftêry yın, Deftêry xuı, Deftêry eny, Deftêry ayın (İyelik zamiri)

E-   İlgi Zamiri

1-   Belirtili isim tamlamalarında, tamlanan durumundaki ismin yerine kullanılan “enê (yakın için), ayê (uzak için) zamirleridir. İsmin yerini tutan bu zamirlere ilgi zamirleri denir. İlgi zamiri olan “enê (yakın için), ayê (uzak için) Türkçede daima kendisinden önce gelen kelimeye bitişik yazılan –ki eki manasına gelir.

Deftêr ‘hesêny – Enê ‘hesêny—Ayê ‘hesêny

İlgi zamiri her zaman insanlar için kullanılmaz. Cansız varlıklar için de kullanılır.

Qulpy bêry- Enê bêry- Ayê bêry

Sıfat (etken veya edilgen ortaç) yapmaya yarayan “enê (yakın için), ayê (uzak için) zamirleri nedeniyle kendisinden sonra gelen ismin sonuna “G” edatı eklenir. Bu, ilgi zamiri ile karıştırılabilir. Aradaki fark şudur:

a-   İlgi zamiri için misal:

Perêgy mı cıebdib koty.- ayiqy mı cıebdiby koty.(Cebimdekiler düştü.) İlgi zamiridir.

b-   Sıfat (etken veya edilgen ortaç) Misal:

Merdımıgw yenw ez şınasnen.- Owıgw yenw ez şınasnen (geleni tanıyorum.) Sıfat (etken veya edilgen ortaç)tır.

2-   Zarfların sonuna gelen –İN eki Türkçede bitişik yazılan –ki anlamında kullanılarn bir ektir. Misal:

Bunw cuarin- Yukardaki ev.

Bunw cıêrin- Aşağıdaki ev.

Kitabw sêrin- Üstteki kitap

Bunw natin- Berideki ev

Bunw wetin- İlerdeki ev

Kelima verin- Baştaki kelime

Kelima pêyın- Sondaki kelime