23-EMİR

EMİR KİPİNİN YAPILIŞI:

Emir kipinin sadece 2.tekil ve 2. Çoğul şahısları eril-dişil ayırımı yapılmadan gelmektedir.

1-   Düzenli fiillerin emir kipinin yapılışı:

a-      Genel kural: Fiillerin geniş zaman kipinin 3. Tekil şahsın sonundaki geniş zaman eki olan –enw atılır ve başına emir eki -bı getirilerek emir kipinin 2.tekil şahsı yapılır. Misal: cen-enw= bı-cen, ‘edıly-enw= bı-‘edıly, şıraw-enw: bı-şıraw…

b-      Başına emir eki olan -bı gelen fiilin ilk harfi –u veya –e ise sözkonusu –bı ekindeki –ı sesli harfi ses uyumu sağlanması amacıyla atılır. Misal: unc-enw= b(ı)-unc= bun, un-enw= b(ı)-un, Erz-enw= b(ı)-erz, eşk-enw= b(ı)-eşk

c-       Emir kipi olan –bı ekinden sonra sadece –w harfi geliyorsa –ı harfi düşer –w, --uı ya dönüşerek yazılır. Misal: w-enw= b(ıw)-uı…

d-      Emir kipinin 2. Çoğul şahsı emir kipinin 2. Şahsının sonuna –en getirilerek yapılır.

e-      Emir kipinin başındaki –bı eki atılarak onun yerine olumsuzluk eki olan –me getirilerek olumsuz yapılır.

GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ	GENİŞ ZAMAN KİPİ	EMİR KİPİ 2.TEKİL	EMİR KİPİ 2.ÇOĞUL	EMİR KİPİ 2.TEKİL OLUMSUZ	EMİR KİPİ 2.ÇOĞUL OLUMSUZ
Celqa	Celq-enw	Bıcelq	Bıcelqıen	Mecelq	Mecelqıen
Cirgya	Cirgy-enw	Bıcirg	Bıcirgıen	Mecirgy	Mecirgıen
Çeqa	Çeq-enw	Bıçeq	Bıçeqıen	Meçeq	Meçeqıen
Çılka	Çılk-enw	Bıçılk	Bıcılkıen	Meçılk	Mecılkıen
Darsa	Dars-enw	Bıdars	Bıdarsıen	Medars	Medarsıen
Deca	Dec-enw	Bıdec	Bıdecıen	Medec	Medecıen
Eşka	Eşk-enw	Beşk	Beşkıen	Meşk	Meşkıen
Eşkawıt	Eşkaw-enw	Beşkaw	Beşkawıen	Meşkaw	Meşkawıen
Eşt	Erz-enw	Berz	Berzıen	Merz	Merzıen
Unt	Unc-enw	Bunc	Buncıen	Meunc	Meuncıen
Wend	Un-enw	Bun	Bunıen	Meun	Meunıen
Werd	W-enw	Buı / buer	Buerıen	Mew/ muer	Mewerıen/muerıen
Kerd	K-enw	Bık	Bıkıen	Mek	Mekıen

     2-  Düzensiz emir kipinin yapılışı:

a-      Bazı fiillerin emir kipi geniş zaman kipinin sonundaki –enw eki atilır ve başına –bı emir eki getirilmeden emir kipinin 2.tekil şahsı yapılır. Misal: vêndenw= vênd,  wırz-enw= wırz, vin-enw=vin…

b-      Zuna-yış fiili kural dışı olarak geniş zamanı her zaman “zun”olarak geldiği için bu fiilin emir kipinin 2.tekil şahsı, “zun” kökünün başına –bı eki getirilerek “bızun” şeklinde yapılmaktadır.

c-       Berdış fiilinin geniş zamanı “benw” olarak gelmesine rağmen emir kipi “ber” , ardış fiilinin ise geniş zamanı “un” olmasına rağmen emir kipinin emir kipinin 2.tekil şahsı kural dışı olarak  “bıar” olarak gelir.

d-      Şıayış fiilinin geniş zamanı “şınw”, emir kipinin emir kipinin 2.tekil şahsı “şuı olarak gelir

e-      Geniş zaman kipi ruenw, şuenw, kuenw, dunw olan fiillerin emir kiplerinin 2.tekil şahsı bırw, bışw, bıkw, bıd olarak gelir.

f-       Emir kipinin 2. Çoğul şahsı emir kipinin 2. Şahsının sonuna –en getirilerek yapılır.

g-      Emir kipinin başındaki –bı eki atılarak onun yerine olumsuzluk eki olan –me getirilerek olumsuz yapılır.

Düzensiz fiillerden emir kipinin yapılmış hali ile ilgili tablo aşağıdadır:

GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ	GENİŞ ZAMAN KİPİ	EMİR KİPİ 2.TEKİL	EMİR KİPİ 2.ÇOĞUL	EMİR KİPİ 2.TEKİL OLUMSUZ	EMİR KİPİ 2.ÇOĞUL OLUMSUZ
Abı	Ab-enw	Ab	Abyen	Meab	Meabyen
Afina	Afin-enw	Afin	Afinyen	Meafin	Meafinyen
Akerd	Ak-enw	Ak/aker	Akyen/akeryen	Meak/meaker	Meakyen/meakeryen
Ana	An-enw	An	Anyen	Mean	Meanyen
Best	Best-enw	Best	Bestyen	Mebest	Mebestyen
Di/vina	Vin-enw	Vin	Vinyen	Mevin	Mevinyen
Patış	Pac-enw	Pac	Pacyen	Mepac	Mepacyen
Ruınışt	Ruınış-enw	Ruınış	Ruınışyen	Meruınış	Meruını
Vındert	Vınd-emw	Vınd/vındır	Vındyen	Mevınd	Mevınyen
Vıraşt	Vıraz-enw	Vıraz	Vırazyen	Mevıraz	Mevırazyen
Wırışt	Wırz-enw	Wırz	Wırzyen	Mewırz	Mewırzyen
Zuna	Zunw	Bızun	Bızunyen	Mezun	Mezunyen
Berd	Benw	Ber	Beryen	Meber	Meberenyen
Ard	Unw	Bıar	Bıaryen	Mıar	Maryen
Şı	Şınw	Şuı	Şuıyen	Meşw	Meşwyen
Rıt	Ruenw	Bırw	Bırwyen	Merw	Merwyen
Şıt	Şuenw	Bışw	Bışwyen	Meşw	Meşwyen
Kua	Kuenw	Bıkw	Bıkwyen	Mekw	Mekwyen
Da	Dunw	Bıd	Bıdyen	Med	Medyen
bı	benw	bıb	bıbyen	meb	mebyen
na	nunw	bın	bınyen	men	menyen
ca	cunw	bıcun	bıcunyen	mecun	mecunyen
şa	şunw	bışun	bışunyen	meşun	meşunyen
kerd	kenw	Bık/bıkır	Bıkyen/bıkıryen	Mek/mekır	Mekyen/mekıryen