24-ZARFLAR

ZARFLAR

1- Zaman zarfları

Fiil ve fiilimsilerin yapılış zamanını bildiren zarflardır. Başlıcaları şunlardır:

1-tim/timtim (daima, herzaman), 2- yo yo ruec (bazı günler),  3- eka (şimdi),

4- erê (geç),                                      5- hina (yine),                         6- cad (hemen, şimdi),                                7- lez (hızlı, çabuk),                         8- sêrsıbê (sabahleyin),          9- emış (bu gece),                   

10- êr (bugün),                              11- bişê (dün gece),                12- bitırşew (iki gece önce),               13- şewna (bir gece sonra),        14-ımser (bu yıl),                     15- sêrna (gelecek yıl),                                  16- par (geçen yıl),                        17- pıerar (iki yıl önce),          18- sêtırna (iki yıl sınra),               19- çarrê (asla, hiçbir zaman),    20- bacê (bazen),                     21- rora/rona (erken, çoktan),                     22- vızıêr (dün),                             23- sıwa (yarın),                       24- bior (öbür gün),                                      25- bintor (iki gün sonra),             26- binbintor (üç gün sonra),27- perê (iki gün önce)…

Bazı misaller:

Yın eka yêny. (şimdi gelirler.)

Ma bacê yobinu vinêny.(birbirimizi sonra göreceğiz.)

Ma sêrsıbê rora wırzêny. (biz sabah erkenden kalkarız.)

Zaman zarfları fiil ve fiilimsileri niteleyerek “kê, çı wext” sorusuna cevap verir. Zaman bildiren her kelime zarf değildir.

Wı vizıer umı. (zarf) / ma vızıêr xuı vira bık. (isim)

2- yer-yön zarfları

Fiil ve fiilimsilerin gerçekleşme yerini ve yönünü bildiren zarflardır. Yer-yön zarfları şunlardır:

1-zerı (içeri), 2-tıver (dışarı), 3-dıar (yukarı), 4-cıer (aşağı), 5-wet (ileri), 6-nat (geri), 7-ver (ön), 8-pê (arka), 9-raşt (sağ), 10-çep (sol), 11-nızdi (yakın), 12-duir (uzak), 13-pıa (beraber), 14-bın (alt), 15-ser (üst), 16-itıad (burada), 17-ucad (orada), 18-çad (nerede), 19-herzad (her yerde), 20-herzad (her yerde), 21-dorver (çevresi), 22-pêry naty (beri taraf), 23-pêry wêty (öte taraf)

3- miktar (ölçü, nicelik, azlık-çokluk) zarfı

Fiillerin ve fiilimsilerin miktarını bildiren zarflardır. Bu zarfların en önemli özelliği fiil ve fiilimsilerden başka sıfatları ve zarfları da niteleyebilmesidir. Başlıcaları şunlardır:

1-çend (kaç), 2-hınd (kadar), 3-ınd (o kadar), 4-ındêk (bu kadar), 5-tay (az), 6-bınê (az, biraz), 7-bınêk (birazcık), 8-kêm (az, eksik), 9-zaf (çok), 10-zıed (fazla), 11-gellêk (fazla, çok azla), 12-pıor hep, hepsi), 13-hemê bütün, (tamamiyle), 14-xêlêk (çok, çok fazla), 15-guerê (kadar)

4- durum zarfları

Bunlar hâl ve tavır ifade eden zarflardır. Fiilin nasıl yapıldığını ve ne durumda olduğunu belirtirler.

En qıcy mara ina va. Bu çocuk bize böyle dedi.

Hêdi hêdi vêcy ena nerdunra.ağır ağır çık bu merdivenden.

5- soru zarfları

Fiil ve fiilimsileri soru yoluyla belirten zarflardır. Başlıcaları şunlardır:

1-kê (ne zaman), 2-‘hetta kê (ne zamana kadar), 3-çend/çendêk ( kaç, ne kadar), 4-çı (niçin), 5-çıra (neden), 6-qêy (niçin), 7-qêy çıtê (ne için), 8-semêdy çıtê (neden dolayı, 9-çış (nasıl), 10-seni (nasıl), 11- ‘eceba (acaba)

En varunıd tı sêni şiny kiye. Bu yağmurda eve nasıl gideceksin?

Tı çend xêbtyê. Ne kadar çalıştın.

Tı kê guırê xuı qêdinêny. İşleri ne zaman bitireceksiniz?

Tı qê nışi? Niçin gitmedin?

6- Pekiştirme (te’kid) zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

1-      Her’hel (belki), 2- e (evet), 3- bele (evet), 4- belki (belki), 5-mu’heqqeq (muhakkak)

7- Sıra (tertip)zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Ho vêr, peni, qeflı qeflı, hina, verin, dıyın, hirın…

8- Olumsuz zarflar:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Nê, çarrê, xêr, ‘esla, qet’iyyen, mutleqa, ‘haşa

9- Nasıllık zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Hêdi, hêty, hol, xırab, holira, wıyayışra, kêfra, bermıra, nalayışra, aspary, peya

10- İstisna zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Bi, meğer, meğerki

11- Tereddüt zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Güya, meğer, şayet

12- Şart zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Eger, tim, gerçi

13- Sebep zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Çı, sebepra, çı, çıra, gê, en cihetra, en sebebra,semêd yı

14- Yemin Zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Qê xatıry…

15- Temenni Zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Werrı, kêşke

16- Benzetme zarfları:

      Başlıcaları şunlardır:                               

Hemen hemen, ina, inara, enêra