5-ELFABE

BİRLEŞİK SESSİZ VE YARIM SESLİ HARFLER:

1-  ‘H/’h harfi:

Türkçede “’H/’h” harfi yoktur. Arap alfabesindeki “ha” (ح)harfinin karşılığıdır. Gırtlaktan çıkar.

a-    “A” sesli harfinden önce (‘HA) üstünlü ayn (حَا),

b-    “E” sesli harfinden önce (‘HE) üstünlü ayn (حَ),

c-   “İ” sesli harfinden önce (‘Hİ) esreli “ayn” (حِ),

d-   “U”sesli harfinden önce (‘HU) ötreli “ayn” (حُ) sesi verir.

e-   Kelimenin ortasında ise cezimli (حْ) gibi okunur. “‘” harfiyle karıştırılmamalıdır. Misal:

KELİME		ANLAMI
‘HAKİM	حَاكِمْ	YARGIÇ
‘HESIR	حَسِرْ	GÖZYAŞI
‘HİLE	حيِلَ	HİLE
‘HUKMAT	حُكْمَاةْ	HÜKÜMET
ME’HKUIM	مَحْكُومْ	TUTUKLU

2-      ‘ harfi:

Türkçede “‘” harfi yoktur. Arap alfabesindeki “ayn” (ع)harfinin karşılığıdır. Gırtlaktan çıkar. Kelimenin başında:

a-   “A” sesli harfinden önce (‘A) üstünlü ayn (عاَ),

b-    “E” sesli harfinden önce (‘E) üstünlü ayn (عَ),

c-   “İ” sesli harfinden önce (‘İ) esreli “ayn” (عِ),

d-   “U”sesli harfinden önce (‘U) ötreli “ayn” (عُ) sesi verir.

KELİME		ANLAMI
‘ALİM	عَالِمْ	BİLGİN
‘EDAR	عَدَار	MART
‘İLM	عِلْمْ	BİLİM
‘ULYA	عُلْيَا	Genç’te bir köy ismi

e-   Kelimenin ortasında ise cezimli (عْ) gibi okunur. “’h” harfiyle karıştırılmamalıdır. Misal:

KELİME		ANLAMI
TE’LİM	تَعْلِيمْ	ÖĞRETİM
TE’ZİM	تَعْظِيمْ	SAYGI
ME’LIM	مَعْلِمْ	ÖĞRETMEN

3-  …Y/…y harfi:

Türkçede yarım sesli …Y/…y  harfi yoktur. Zazaca alfabesine özgü bir harftir. Yarım -i sesi verir. Şu durumlarda sessiz harfle biten kelimelerin sonunda bulunur.

1-   Sessiz harfle biten çoğul kelimelerin ve yalın haldeki isim ve sıfatlardan sonra; Misal:

İSİM	ANLAMI
DÊSTY	ELLER
DÊWİCY	KÖYLÜLER
DIERBAZY	ŞARKICILAR
KİTABY	KİTAPLAR
DEFTÊRY	DEFTERLER

SIFAT	ANLAMI
DÊRGY	UZUNLAR
KILMY	KISALAR
ÇOTY	EĞRİLER
HOLY	İYİLER
XIRABY	KÖTÜLER

2-   Fiil çekimlerinde eğer fiil sessiz harfle bitiyorsa 2. Tekil şahsın eril olanının sonunda ve 1.2.3. çoğul şahsının sonunda; Misal:

ŞAHISLAR	ZAMİR	FİİL	ANLAMI
1. Tekil	EZ	RUINIŞTA	OTURDUM
2. Tekil (eril)	TI	RUINİŞTY	OTURDUN
2. Tekil (dişil)	TI	RUINIŞTA	OTURDUN
3. Tekil (Eril)	WI	RUINIŞT	OTURDU
3. Tekil (Dişil)	YA	RUNIŞTA	OTURDU
1. Çoğul	MA	RUINİŞTY	OTURDUK
2. Çoğul	ŞUMA	RUINİŞTY	OTURDUNUZ
3. Çoğul	YIN	RUINİŞTY	OTURDULAR

-

3-   İsim tamlamasında sessiz harfle biten tamlayan ve tamlananın sonunda:  Misal:

TAMLANAN İSİM	TAMLAYAN İSİM	ANLAMI
HİRI ALUNÇY	MIZY	ÜÇ MAYHOŞ ERİK
HİRI CILY	DÊRGY	ÜÇ UZUN ELBİSE
HİRI BUESTUNY	GIRDY	ÜÇ BÜYÜK KARPUZ
HİRI DEFTÊRY	PİLY	ÜÇ BÜYÜK DEFTER

4-  …W/…w harfi:

Türkçede yarım sesli …W/…w  harfi yoktur. Zazaca alfabesine özgü bir harftir. Yarım -u sesi verir. Şuralarda gelir:

1-   Sessiz harfle biten sıfat tamlamasında tekil-eril tamlanan ismin sonunda bulunur: Misal:

TAMLANAN İSİM	TAMLAYAN SIFAT	ANLAMI
BUNW	DUİR	UZAK EV
İŞLIGW	PAK	TEMİZ GÖMLEK
ME’LIMW	HOL	İYİ ÖĞRETMEN
BERSİNW	NIZM	ALÇAK YASTIK

2-   Sesli harflerden sonra gelen –w harfi kelimenin sonunda olsa bile – normal sessiz –w harfi olarak okunur. Yani yarım ünsüz olarak okunmaz. Misal:

TAMLANAN İSİM	TAMLAYAN SIFAT	ANLAMI
TELIW	TUIJ	SİVRİ DİKEN
GEZIW	PAK	TEMİZ SÜPÜRGE
HELIW	BERZ	YÜKSEK TÜNEK
KUELIW	WIŞK	KURU ODUN

3-   Fiillerin geniş zaman kiplerinin 3. Tekil (eril) şahıslarından sonra gelir. Misal:

FİİLİN KİPİ	3. TEKİL ŞAHIS	ANLAMI
GENİŞ ZAMAN	WI VINDENW	DURUYOR
İSTEK KİPİ GENİŞ ZAMAN	WI VINDIRW	DURSUN
-MIŞLI GEÇMİŞ ZAMAN	WI VINDERTW	DURMUŞ
ŞART KİPİ -GENİŞ ZAMAN	EG WI VINDIRW	SURSA

                    

4-   İsim cümlesinde yüklem olan kelimenin öznesi 3. Tekil (eril) şahıs ise yüklemin sonunda bulunur. Misal:

Wı me’lımw. /O öğretmendir

En me’lımw./Bu öğretmendir

Wı holw.      /O iyidir.

En kitabw.    /Bu kitaptır.

O Mektebw.  / o okuldur.