GÖRÜLEN
(DİLİ) GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ
1- Geçişsiz fiillerin
çekimi: Bu fiillerin başına gelen zamirler aşağıdaki tabloda verildiği gibi
“ez, tı, wı, ya, ma, şuma, yın” olarak gelmektedir.
a-
Kökünün son harfi –ı ile
biten geçişsiz fiiller:
(Şıayış,
abıayış, bıayış gibi…)
ŞI-AY-IŞ
FİİLİ
ŞAHISLAR
|
ZAMİR
|
FİİL
|
1. Tekil
|
EZ
|
ŞIA
|
2. Tekil (eril)
|
TI
|
Şİ
|
2. Tekil (dişil)
|
TI
|
ŞİA
|
3. Tekil (Eril)
|
WI
|
ŞI
|
3. Tekil (Dişil)
|
YA
|
Şİ
|
1. Çoğul
|
MA
|
Şİ
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
Şİ
|
3. Çoğul
|
YIN
|
Şİ
|
b-
Kökünün son hecesinin
içindeki sesli harfi –ı olan geçişsiz fiiller:
(wırıştış,
ruınıştış gibi…)
RUINIŞT-IŞ FİİLİ
ŞAHISLAR
|
ZAMİR
|
FİİL
|
1. Tekil
|
EZ
|
RUINIŞTA
|
2. Tekil (eril)
|
TI
|
RUINİŞTY
|
2. Tekil (dişil)
|
TI
|
RUINIŞTA
|
3. Tekil (Eril)
|
WI
|
RUINIŞTW
|
3. Tekil (Dişil)
|
YA
|
RUNIŞTA
|
1. Çoğul
|
MA
|
RUINİŞTY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
RUINİŞTY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
RUINİŞTY
|
c-
Kökünün son hecesinin
içindeki sesli harfi –e olan geçişsiz fiiller:
(vındertış,
mendış, merdış gibi…)
VINDERT-IŞ FİİLİ
ŞAHISLAR
|
ZAMİR
|
FİİL
|
1. Tekil
|
EZ
|
VINDERTA
|
2. Tekil (eril)
|
TI
|
VINDÊRTY
|
2. Tekil (dişil)
|
TI
|
VINDERTA
|
3. Tekil (Eril)
|
WI
|
VINDERT
|
3. Tekil (Dişil)
|
YA
|
VINDERTA
|
1. Çoğul
|
MA
|
VINDÊRTY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
VINDÊRTY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
VINDÊRTY
|
2- Geçişli
fiillerin çekimi: Bu fiiller geçişsiz fiillerden farklı zamirler alır. 1. tekil şahısta “mı”, 2. Tekil şahısta “tuı”, 3. Tekil şahıs (eril) “yı”, 3. Tekil
şahıs (dişil) şahısta “yê” zamirleriyle çekilir. Diğer zamirler geçişsiz
fiillerdeki gibidir.
a-
Geçişli fiiller çekilirken
tüm şahıs zamirlerinde (özneye göre) fiil değişmes, sıtatiktir. Misal: Ard-ış
fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
ARD
|
2. Tekil
|
TUI
|
ARD
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
ARD
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
ARD
|
1.
Çoğul
|
MA
|
ARD
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
ARD
|
3. Çoğul
|
YIN
|
ARD
|
b-
Fiiller, bulunduğu cümle içindeki nesneye göre
tekillik ve çoğulluk bakımından uyumlu olmak zorundadırlar. Nesne tekil ise
fiil de tekil olur ve fiil kökü herhangi bir ek harf almaz. Çoğul nesnenin
fiili sessiz harfle bitiyor ise genel kural olarak çoğul eki olan –Y harfini alır. Misal:
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO MERDIM
|
ARD
|
DI MERDİMY
|
ARDY
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
1.
Çoğul
|
MA
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO
MERDIM
|
ARD
|
DI
MERDİMY
|
ARDY
|
c-
Ancak –i sesli
harfiyle biten fiillerde herhangi bir değişiklik yapılmaz ve–Y ek harfini de
almaz. Fiilde tekillik-çoğulluk farklılığı görülmez. Misal: Dia-yış fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO MERDIM
|
Dİ
|
DI MERDİMY
|
Dİ
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
1.
Çoğul
|
MA
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO
MERDIM
|
Dİ
|
DI
MERDİMY
|
Dİ
|
d-
Fiil –A sesli
harfiyle bitiyorsa çoğulda bu –Ê ye dönüşür. Misal: Da-yış fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
1. Çoğul
|
MA
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO KİTAB
|
DA
|
DI KİTABY
|
DÊ
|
e-
Sessiz harfle biten
fiilin son hecesindeki sesli harf –İ ise fiil ek –Y harfi alır ve başka bir
değişiklik yapılmaz. Misal: Lişt-ış fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
1.
Çoğul
|
MA
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO TAS
|
LİŞT
|
DI TASY
|
LİŞTY
|
f-
Sessiz harfle biten
fiilin son hecesindeki sesli harf –E ise fiil ek –Y harfi alır ve aynı zamanda
bu son hecedeki –E harfi –Ê ye dönüşür. Misal: Berd-ış fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
1.
Çoğul
|
MA
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO KİTAB
|
BERD
|
DI KİTABY
|
BÊRDY
|
g-
Sessiz harfle biten
fiilin son hecesindeki sesli harf –I ise fiil ek –Y harfi alır ve aynı zamanda
bu son hecedeki –I harfi –İ ye dönüşür. Misal: Kışt-ış fiili…
ŞAHISLAR
|
ÖZNE
(ZAMİR)
|
TEKİL
NESNE
|
FİİL
|
ÇOĞUL
NESNE
|
FİİL
|
1.
Tekil
|
MI
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
2. Tekil
|
TUI
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
3. Tekil (Eril)
|
YI
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
3. Tekil (Dişil)
|
YÊ
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
1.
Çoğul
|
MA
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
2. Çoğul
|
ŞUMA
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
3. Çoğul
|
YIN
|
YO MAR
|
KIŞT
|
DI MARY
|
KIŞTY
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder